Irina Gorbunova-Lomax „Ciało człowieka w malarstwie ikonowym. Podręcznik metodyczny”

Tytuł: „Ciało człowieka w malarstwie ikonowym. Podręcznik metodyczny”

Autor: Irina Gorbunova-Lomax

Wydawnictwo: Jedność

Ikona, choć głownie kojarzona z religijnością, nie jest zwykłym obrazem o takiej tematyce, mającym na celu zamanifestowanie wiary czy podtrzymanie pewnej tradycji. Nie może być również traktowana jako obiekt artystyczny, jako dzieło sztuki. Ikonę wyróżnia bowiem wyobrażająca się przez obraz Tajemnica Boga, dlatego jest ona taka wyjątkowa. Malarstwo ikonowe łączy w sobie tradycje tysiącletniej kultury oraz religijność cywilizacji przedchrześcijańskich z nową filozofią. Twórcy świętych wizerunków wykorzystywali wzory, techniki, symbole i materiały stosowane od stuleci w malarstwie ściennym czy portretach grobowych, ale nadając im nowy charakter i znaczenie. Wokół ikon narosło też wiele fałszywych przekonań, a przy tym coraz mniej je zaczęliśmy doceniać.

To w ostatnich latach mocno się zmieniło, czego wyrazem jest cykl podręczników dla ikonografów, bazujących na kursie Brukselskiej Akademii Ikony. Książka pt. „Ciało człowieka w malarstwie ikonowym. Podręcznik metodyczny”, to już trzecia cześć z tej właśnie serii. Autorka, Irina Gorbunova-Lomax, artystka, malarka ikon i historyk sztuki, stworzyła prawdziwą bazę wiedzy na temat ikon, która jest nieocenionym źródłem informacji zarówno dla studentów historii sztuki, jak i dla ikonografów, pracowników muzeów oraz wszystkich zainteresowanych tym gatunkiem.

Podręcznik składa się z pięciu części, z czego każda zajmuje się szeroko pojętym ciałem czy umieszczeniem go w przestrzeni. Części te zostały poprzedzone w obszernym wstępem, w którym autorka tłumaczy m.in. dlaczego trzyma się średniowiecznych zasad malarskich, wyjaśnia, czego zazdrości i czego żałuje w kontekście pogoni za realizmem, a także tłumaczy na przykładach, dlaczego uczeń powinien przystąpić do przedstawień ludzkiego oblicza dopiero po solidnym przygotowaniu.

Część pierwsza podręcznika, zatytułowana „Złożony i zaokrąglony kształt przestrzenny”, rozpoczyna kurs uniwersalnym ćwiczeniem, który umożliwia sprawdzenie ucznia i jego gotowości do pracy nad poszczególnymi partiami ciała. Ćwiczenie to opiera się na … studiowaniu jaja, bowiem kulisty kształt maja m.in. policzki, biodra i dłonie, a także palec, nos czy obojczyk. Autorka krok po kroku tłumaczy, jak taki kształt rysować, jak kłaść cienie, a także wymienia typowe błędy, które na tym etapie mogą się pojawić. Dowiemy się także, czym jest pławka i odborka, a także dlaczego ta druga ma nad pierwszą przewagę. Celem tego ćwiczenia, przez które przeprowadza nas autorka, jest zbudowanie prawidłowego i przekonującego kształtu. Kiedy uczeń opanuje sztukę „taczania jajka” może uznać, że jest przygotowany do pracy nad karnacją. Część druga książki, pt. „Ręce i nogi”, zawiera analizę szeregu różniących się stylem przedstawień tytułowych części ciała. Autorka przywołuje również przykłady nieudanej stylistyki, zajmuje się geometrią wykreślną, proponując wybór standardowych układów i ujęć perspektywicznych.

W kolejnej, trzeciej części pt. „Broda, włosy, skrzydła”, autorka zajmuje się tematem przedstawienia ludzkiej głowy, zaczynając od części „okołotwarzowych”, tj. włosy, wąsy i broda. Zapoznamy się z dwoma bazowymi typami brody, a autorka pokazuje te typy na określonych przykładach, omawia również typowe błędy popełniane przez poczatkujących. Następnie przechodzi do malowania włosów na głowie, do czego zalicza również zestawienie ich z włosami. Dopełnieniem tej lekcji jest praca nad skrzydłami, niezbędnym atrybutem aniołów, archaniołów i innych niebiańskich istot. Czwarta cześć została poświęcona głowie, czyli – według autorki – najtrudniejszej i najbardziej odpowiedzialnej części kursu. Jak podkreśla autorka ta trudność leży nie w samym rysunku oczu czy nosa, ale utrzymaniu spójności. Znajdziemy tu iście techniczne rysunki, w których dokładnie widzimy, jak dzielić każdy detal na elementy, następnie autorka pokazuje kolejność ich malowania. Mimo iż kolejna i ostatnia cześć zawiera przedstawienie głów świętych, to autorka przestrzega, by nie spieszyć się zbytnio do tego. Zaleca, by uczyć się raczej na błędach w trakcie przedstawiania twarzy zwykłego człowieka. W tej ostatniej części znajdziemy serię dwunastu ćwiczeń z głowami świętych, co jest ostatnim etapem przygotowań do namalowania pierwszej ikony przedstawiającej popiersie świętego.

Na zakończenie kursu/podręcznika autorka zauważa, że uczeń od razu może przejść do pracy nad średniowiecznymi wzorami. Zachęca też do wielokrotnych ćwiczeń zgodnie z zasadą, że to one czynią mistrza. Oczywiście już sama lektura książki wyposaża nas w ogromną wiedzę dotyczącą ikon, ale dopiero wykonując podane przez autorkę zadania i odrabiając lekcje, możemy obserwować progres naszych umiejętności! Pięknie wydany i bogato ilustrowany podręcznik z pewnością będzie nam w tym pomocny.