Podróże z dzieckiem: Roztocze - Tomaszów Lubelski

Tomaszów Lubelski jest stolicą Roztocza Środkowego (zwanego również Roztoczem Tomaszowskim). Miasto malowniczo położone jest na pograniczu Roztocza i Grzędy Solskiej, nad rzeką Sołokiją. Przez Tomaszów przebiega droga krajowa nr 17, dawny szlak Inter Mare łączący Bałtyk z Morzem Czarnym.

Miasto zostało założone przez kanclerza Jana Zamoyskiego ok. 1590 roku. Początkowo zwane Jelitowem (od herbu Zamoyskich – Jelita), stało się Tomaszowem od imienia syna kanclerza – Tomasza. Pierwsze wzmianki o budowie miasta pochodzą z 1609 roku, jednak przywilej lokacyjny wydał Tomasz Zamoyski 25 maja 1621 roku. W tym samym roku 7 października król Zygmunt III Waza dokument zatwierdził, obdarowując mieszkańców przywilejem składu soli z warzelni ludzkich. Powstały liczne cechy rzemieślnicze, m.in. kowali, garncarzy, krawców i kaletników. W okresie lokacji istniały w mieście dwie cerkwie i synagoga. W 1627 roku erygowano w Tomaszowie Parafię rzymsko-katolicką i zbudowano kościół.

Dalszy rozwój miasta został zahamowany na skutek wojen prowadzonych z wojskami Chmielnickiego i ze Szwedami. Epidemie i liczne pożary doprowadziły do jego wyludnienia. W 1772 roku miasto znalazło się w zaborze austriackim, a w 1809 roku weszło w skład Księstwa Warszawskiego. Po kongresie wiedeńskim w 1815 roku Tomaszów wszedł w skład Królestwa Polskiego.

Twórcą planu miasta jest Bernardo Morando – ten, który wcześniej zaprojektował Zamość. Centralne miejsce zajmuje kwadratowy rynek (140x140cm), z którego na cztery strony świata odchodzą ulice prowadzące w kierunku Zamościa, Lwowa, Szczebrzeszyna i Sokala. Burzliwe dzieje miasta spowodowały, że do dziś pozostało w nim niewiele zabytków architektury drewnianej i murowanej.

Poznawanie miasta warto zacząć od odwiedzenia Muzeum Regionalnego im. dr. Janusza Petera, założonego przez znanego regionalistę, dyrektora szpitala powiatowego w Tomaszowie Lubelskim dr. Janusza Petera. Jedna z dwóch filii placówki mieści się przy ulicy Zamojskiej 2. Ekspozycje stałe przedstawiają głównie dzieje tomaszowskiej ziemi. Druga z filii, prezentująca eksponaty m.in. z II wojny światowej znajduje się ok. 30 min. spacerkiem, na przysłowiowym drugim końcu miasta, przy ulicy Wyspiańskiego, na terenie liceum ogólnokształcącego.

Filia ul.Zamoyskiego

Filia ul.Wyspiańskiego

Wychodząc z muzeum kierujemy się w stronę centrum miasta. Po drodze mijamy budynek z wieżą i zegarem – dawną siedzibę straży ogniowej. Dziś mieści się tu Państwowa Szkoła Muzyczna. Po drugiej stronie ulicy stoi drewniany budynek z półokrąglaków, będący ciekawym przykładem rosyjskiej architektury drewnianej. Jest to budynek tzw. Czajni z 1902 roku, która początkowo służył jako herbaciarnia. Niestety obecnie pusty budynek niszczeje, odbierając uroku rynkowi.

Szkoła Muzyczna

Czajownia

W tle Szkoły Muzycznej widać piękną bryłę murowanej cerkwi z czterema wieżyczkami. Cerkiew pw. Św. Mikołaja Cudotwórcy (obecnie w renowacji) z 1890 roku wzniesiona została w stylu neorosyjskim. Ikonostas i malowidła ścienne pochodzą z pierwszej połowy XX wieku. Najcenniejsza ikona Bogarodzicy ma ponad 400 lat.

cerkiew

Niedaleko od cerkwii, przy ul.Królewskiej (od rynku z czajownią kilka minut drogi) znajduje się najstarsza świątynia Tomaszowa. Kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Tomaszowie, zwany inaczej sanktuarium Marki Bożej Szkaplerznej, ufundowany w 1727 roku przez VI ordynata Michała Zamoyskiego, to jeden z najcenniejszych zabytków sakralnego budownictwa drewnianego w Polsce. W świątyni znajduje się obraz Matki Bożej Szkaplerznej, przybyły do Tomaszowa w 1664 roku, słynący z wielu cudów.

Modrzewiowy kościół ma dwie wieże w fasadzie zwieńczone wielobocznymi, baniastymi hełmami z iglicami. Wewnątrz znajduje się bogate wyposażenie barokowe, m.in. wczesnobarokowy ołtarz główny z I połowy XVII wieku, późnobarokowe ołtarze boczne przeniesione z kościoła trynitarzy. Na uwagę zasługują: belka tęczowa z krucyfiksem i figurami Matki Boskiej oraz św.Jana Ewangelisty, a także ambona, kamienna chrzcielnica, rokokowe stalle i konfesjonały. Obok świątyni stoi drewniana dzwonnica z XVIII wieku.

Kościół pw. Zwiastowania NMP

Od rynku, idąc wzdłuż ulicy Lwowskiej, zobaczymy mury kościoła pw.Najświętszego Serca Jezusa. Wzniesiony w latach 1935 - 1949 według projektu J.Siennickiego tak naprawdę straszy. O ile jednak sam budynek wygląda mocno nieciekawie to warto wejść do wnętrza. Świątynia ma bowiem bogate wyposażenie, pochodzące z cerkwii greckokatolickiej z Uhnowa. Są to: ołtarz boczny z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem adorowanej przez anioły z pierwszej polowy XVII wieku, barokowe obrazy przedstawiające św.Annę Samotrzecią, późnobarokowy krucyfiks. Szczególną uwagę zwraca jednak ambona św.Piotra w kształcie łodzi z rzeźbami dwóch apostołów w kolorze srebra i złota. 

Kościół pw.Najświętszego Serca Jezusa

Idąc ulicą Lwowską warto zwrócić uwagę na sąsiadujące ze sobą trzy obiekty. Pierwszy z nich to budynek mieszkalny doktora S.Cybulskiego (tzw.Cebulówka), kolejny to budynek dawnego sejmiku powiatowego z lat 1922-1925. Stojący obok budynek Sądu Rejonowego, powstały w latach 30. XX wieku, to dawna siedziba Związku Ziemian. 

Cybulówka

budynek dawnego sejmiku