Podróże z dzieckiem: Roztocze - Józefów i Biłgoraj

Ciąg dalszy wakacyjnych propozycji, bo choć w tym roku wakacje nieco krótsze niż poprzednio (zwykle jeździliśmy na 10 dni), a z uwagi na odległości i miejsce, obfitowały w nieco inne atrakcje niż zwiedzanie, to jednak troszkę udało się zobaczyć, choć w przypadku wyprawy do Zamościa, był to dłuższy wypad. Dziś jednak jeszcze urocze miasteczko Józefów, położone najbliżej nas, a także Biłgoraj, który nas pozytywnie zaskoczył (również kulinarnie), choć wybraliśmy się tam właściwie tylko po to, by zobaczyć cudowne miasteczko kresowe.

Józefów

Miasto i siedziba gminy nad Nepryszką, założone w 1725 roku przez ordynata Tomasza Józefa Zamoyskiego. Centrum miasta stanowi rynek, który po rewitalizacji w 2011 roku pełni funkcję parku miejskiego i miejsca odpoczynku. Na rynku znajduje się piękna fontanna z postaciami zwierząt występujących na Roztoczu, zegar słoneczny, zdrój wodny oraz kamienny pręgierz. Na rynku znajduje się również pomnik powstańców z 1863 roku i bohaterów II wojny światowej oraz kamienne rzeźby powstałe podczas plenerów rzeźbiarskich. W północno-zachodniej części rynku stoi zabytkowy ratusz, będący obecnie siedzibą Urzędu Miejskiego. Obok ratusza stoi pawilon geoturystyczny.

piękna fontanna

Na szczególną uwagę zasługuje kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Jest to budowla neobarokowa, ufundowana w 1886 roku przez ordynata Józefa Zamoyskiego. Kościół znajduje się niecałe 10 min spacerkiem od rynku. Niestety nie udało się go zwiedzić, ale już sama jego bryła (został zbudowany z józefowskiego wapienia) i ogród zwracają uwagę. Teren kościelny był niegdyś cmentarzem - jest otoczony murowanym ogrodzeniem, wzrok przyciągają piękne stare drzewa.

Na kościelnym murze znajduje się pomnik ofiar II wojny światowej – w mur wmontowane są tablice z nazwiskami osób z terenu gminy Józefów, które zginęły w trakcie II wojny światowej.

Pomnik ofiar II wojny światowej

Po drugiej stronie rynku znajduje się też wspaniale odnowiona murowana synagoga z lat. 70. XIX wieku – obecnie, od 1992 roku siedziba biblioteki (warto zajrzeć do środka – piękna bryła budynku). Została wybudowana w stylu barokowym z kamieni wapiennych i cegły na planie prostokąta. Budynek został zdewastowany przez Niemców podczas II wojny światowej i długo był wykorzystywany jako magazyn GS-u, jednak po zawaleniu się dachu popadł w ruinę. Na południe od miasta zachował się kirkut z licznymi macewami, tam jednak już nie byliśmy.

Nie odwiedziliśmy, głównie z uwagi na Klarę, kamieniołomu Babia Dolina z 18-metrową basztą widokową choć podobno warto tam zajrzeć

Biłgoraj

Początki miasta sięgają XVI wieku, kiedy to 10 września 1578 roku król Polski Stefan Batory wystawił przywilej, w którym zezwolił Adamowi Gorajskiemu na założenie miasta na prawie magdeburskim. Po śmierci założyciela miasta w 1590 roku właścicielem został Zbigniew Gorajski.

Biłgoraj na przełomie XVI i XVII wieku stał się istotnym punktem na mapie wymiany handlowej w ówczesnej Rzeczypospolitej. Miasto zamieszkiwali przede wszystkim Polacy i Rusini, ale systematycznie osiedlali się w nim również Żydzi, którzy stanowili trzecią co do wielkości grupę etniczną zamieszkującą miasto. W 1616 roku Zbigniew Gorajski wydał dla nich przywilej, pozwalający na osiedlanie się w północno – zachodnim sektorze miasta. Ustanowiono również niezależnego do władz gminy miejskiej sędziego dla Żydów, który był mianowany przez właściciela. Rozwijające się prężnie miasto padło ofiarą powstania Chmielnickiego w 1648 roku, kiedy to zostało spalone.

W 1693 roku włość biłgorajską nabył Stanisław Antoni Szczuka, a po jego śmierci w 1710 roku, zarządzaniem dobrami zajmowała się wdowa Konstancja z Potockich. Jej zasługą było odnowienie statutu cechu sitarskiego. Następnymi właścicielami miasta byli Kątscy i Potoccy. Pod koniec XVIII wieku Biłgoraj stał się jednym z najważniejszych ośrodków miejskich województwa lubelskiego, zaś pozycję miasto zawdzięczało sitarstwu i przetacznictwu, Handel należał głównie do Żydów, których liczebność stale rosła.

Okres rozwoju miasta powstrzymany został w okresie pierwszego rozbioru Polski, kiedy to w 1772 roku miasto zajęte zostało przez Austriaków. Później Biłgoraj wrócił do Rzeczypospolitej, ale w 1792 roku zajęły go wojska rosyjskie. W wyniku III rozbioru Polski miasto dostało się pod panowanie austriackie. Na początku dziewiętnastego stulecia posiadaczem Biłgoraja, który nadal pozostawał miastem prywatnym, został Stanisław Nowakowski. Po jego śmierci, dobrom biłgorajskim groziła licytacja z uwagi na długi. Ostatecznie drugi mąż Teodory Drzewieckiej Walerian Płatonow zabezpieczył legat swojej żony na hipotece dóbr miasta, a około roku 1850 stał się właścicielem Biłgoraja. W 1864 roku miasto zostało nabyte przez Skarb Państwa. W 1809 roku Biłgoraj został włączony do Księstwa Warszawskiego. W 1813 roku miasto zajęte zostało przez wojska rosyjskie i włączone następnie do Królestwa Polskiego.

Po klęsce powstania styczniowego, na przełomie XIX i XX wieku nastąpiło ożywienie polityczne miasta. Wtedy to na terenie miasta swoją działalność prowadziła Polska Partia Socjalistyczna oraz Stronnictwo Narodowo – Demokratyczne. W początkowym okresie pierwszej wojny światowej Biłgoraj stał się centralnym punktem oparcia galicyjskiej ofensywy. Przez miasto przeszły wojska austro-węgierskie, które następnie zostały pobite w bitwie pod Kraśnikiem. Do Biłgoraja weszły oddziały rosyjskie, które stacjonowały w mieście przez prawie rok, zaś w 1915 roku ponownie do miasta weszły wojska austriackie. Austriacy prowadzili wobec miasta politykę rabunkową, a warunki życia mieszkańców były bardzo ciężkie. Na początku listopada 1918 roku Biłgoraj został oswobodzony.

W czasie II wojny światowej 8 września 1939 r. nastąpiło pierwsze bombardowanie miasta i tak rozpoczęła się dla mieszkańców Biłgoraja II wojna światowa. Drugie bombardowanie Biłgoraja miało miejsce 14 września, a 16 września miała miejsce bitwa o Biłgoraj, którą toczyły siły Armii „Kraków”. Działania te były związane z bitwą pod Tomaszowem Lubelskim. 17 września miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie. Od 28 września do 3 października Biłgoraj był w rękach wojsk radzieckich, po czym ponownie znalazł się pod okupacją niemiecką.

Zgodnie z założeniami polityki hitlerowskiej szczególnej eksterminacji poddana została ludność narodowości żydowskiej, która w Bilgoraju była szczególnie liczebna. W Biłgoraju utworzony został Judenrat o charakterze powiatowym. Ostateczną likwidację Żydów w Biłgoraju rozpoczęto 2 listopada 1942 roku. Wymordowano tego dnia 400 osób narodowości, żydowskej a około 2500 wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu, specjalnie założonego w celu realizacji zagłady Żydów w ramach „Akcji Reinhardt”. 15 stycznia 1943 roku zlikwidowano ostatecznie tzw. małe getto w Biłgoraju, mieszczące się przy ul. 3 – go Maja. Według szacunkowych obliczeń w okresie II wojny światowej zabito 80% biłgorajskich. Okupacja Biłgoraja zakończyła się 24 lipca 1944 roku, kiedy to oddziały radzieckie wspólnie z partyzantami weszły do miasta.

Do Biłgoraja przyjechaliśmy zachęceni przez naszego gospodarza dobrym jedzeniem i cudownym miasteczkiem kresowy. Miasteczko, na Szlaku Kultur Kresowych, to zajmujące obszar 40 hektarów rozwijające się osiedle położone kilka minut od ścisłego centrum miasta Biłgoraja w dolinie rzeki Białej Łady. Miejsce to reprezentuje architekturę i kulturę rubieży południowo-wschodniej Polski z przełomu XIX i XX wieku. Miasteczko docelowo składać się ma z trzech części – żydowskiej (już możliwej do zobaczenia w całości, z synagogą na czele), prawosławnej i polskiej. Pomysłodawcą i inicjatorem powstania Miasteczka był Tadeusz Kuźmiński.

domy w ukończonej części żydowskiej

Budynki powstałe w Miasteczku to wierne kopie budowli, które niegdyś istniały w miasteczkach kresowych regionu. Architektura odtworzona została na podstawie dostępnych materiałów archiwalnych: dokumentów, obrazów, zachowanych fotografii.

Już w centrum miasta uwagę zwraca pięknie odnowiony bóźnobarokowy kościół pw. Trójcy Przenajświętszej i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.

Niedaleko kościoła zlokalizowany jest natomiast Hotel Sitarski, w którym mieści się polecona nam restauracja. Zabytkowy budynek w stylu lat 30. z werandą osłoniętą bluszczem zachęca do wejścia. Tym razem zamawiając, zdecydowaliśmy się na lokalne przysmaki - jedynie Klara dostała frytki.

Klara zajadająca chleb sitarski

przystawka

Kuchnia Roztocza stanowi mieszankę wpływów kuchni polskiej (chłopskiej i szlacheckiej), ukraińskiej i żydowskiej. Najbardziej znanym produktem kulinarnym na Roztoczu jest Olej Świąteczny Roztoczański. Wytwarzany tradycyjnymi metodami z rzepaku zyskał miano "roztoczańskiej oliwy" i służy za podstawę wielu regionalnych potraw. Dzięki praktycznie wolnej od zanieczyszczeń przyrodzie Roztocze słynie z najlepszego jakościowo miodu. 

Kuchnia roztoczańska oparta jest na potrawach z mąki oraz kaszy gryczanej. Jedną z najbardziej znanych potraw z regionu i jego okolic jest piróg biłgorajski, który właśnie zamówiliśmy. W cenie 16 zł były dwa duże plastry, a biorąc pod uwagę jego sytość i wcześniejszą przystawkę (chleb sitarski ze smalcem - jadła go nawet Klara), zdecydowanie porcja wystarcza dla 1 osoby. Ja zamówiłam łupcie biłgorajskie z sosem grzybowym i olejem lnianym - wyglądem przypominały gołąbki, ale smak zupełnie inny. Smakowo to piróg wybrałabym jeszcze raz, ale przyznam, że było to ciekawe kulinarne doświadczenie (w pozytywnym znaczeniu).

łupcie biłgorajskie (19zł)

piróg biłgorajski (16zł)