Dorinda Outram "Panorama Oświecenia"

Tytuł: Panorama Oświecenia

Autor: Dorinda Outram

Wydawnictwo: Arkady

„Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko” - pisał Adam Mickiewicz, a słowa te stanowią pochwałę uczuć, silniejszych niż rozum czy praktyczne podejście do życia. Jednak to właśnie rozum i praktycyzm stoją za sukcesem tak wyjątkowej epoki, jaką było bez wątpienia Oświecenie. Mimo iż zwykle termin ten kojarzymy z czasami szkolnymi i z literaturą tego okresu, znajdującą się w kanonie lektur szkolnych, to jednak Oświecenie dotyczy znacznie szerszej sfery. Swoim zakresem obejmuje bowiem całokształt zjawisk i procesów zachodzących w XVIII i pierwszych latach wieku XIX w Europie. Charakteryzuje się też określonymi cechami ideologii, myśli filozoficznej, sztuki, a także formami rozpowszechniania i obiegu piśmiennictwa. Co więcej, Oświecenie miało zasięg ogólnoeuropejski, a choć za jego centrum kulturowe uważano Paryż, zaś język francuski stał się językiem elity intelektualnej i towarzyskiej, to wymiana myśli następowała tak naprawdę pomiędzy różnymi krajami. A choć „epoka Oświecenia jest jak ocean targany w różne strony przez potężny system wiatrów i pływów” - jak pisze Dorinda Outram, to jednak na tym oceanie na wyżyny wyniesiona została sztuka, muzyka czy literatura.

Okres oświecenia to bowiem czas działalności wielkich filozofów, encyklopedystów oraz uczonych, to epoka przełomowych odkryć, a także zmian społeczno-politycznych, które wpłynęły na bieg historii (np. Wielka Rewolucja we Francji, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, czy w Polce – ruch reform zakończony Konstytucją 3 Maja). O tych wydarzeniach, o wichrach zmian, które szalały w okresie Oświecenia, przejmująco pisze wspomniana autorka w książce „Panorama Oświecenia”. Opublikowana nakładem Wydawnictwa Arkady pozycja to próba ukazania przez Outram struktury Oświecenia i swego rodzaju fenomenu tej epoki zarówno przez dzieła wielkich myślicieli, jak i działalność osób, o których większość z nas nie słyszała, a którzy wnieśli nieoceniony wkład w rozwój świata. Poprzeczka dla czytelnika jest postawiona wysoko, ale wszak i działacze tej epoki wiele od siebie wymagali.

Książka ma kilka tematów przewodnich, m.in. walka Oświecenia o samookreślenie w dobie globalizacji, przedstawienie Oświecenia nie tylko jako tła z którego wyłaniają się postacie klasy średniej, ale i genialnych samouków, chłopów czy robotników, a także pozostałych grup społecznych i zawodowych, wykazujących niezwykłą determinację jeśli chodzi o kwestię edukacji. Już sam tytuł – panorama – wskazuje na szerokie spojrzenie na to, co działo się w epoce Oświecenia. Nie tylko odpowiadamy wraz z Outram na pytanie czym było Oświecenie, ale przyglądamy się życiu towarzyskiemu, funkcjonowaniu rodziny w tej epoce. Z racji tego, że Oświecenie można postrzegać jako arenę międzykulturowych kontaktów, mających ogromne znaczenie nie tylko dla Europy, ale i dla tubylczych ludów, przekonujemy się, jak funkcjonował w okresie tej epoki świat, a także jakich wielkich odkryć wówczas dokonano. To wszystko opisane zostało pod kątem zwrócenia uwagi na nowe zjawisko, czyli na globalizację. 

Oświecenie to także czas „poznawania siebie”, wzorem greckich filozofów (m.in. Arystotelesa), czas wielkich filozofów i myślicieli – w tym okresie działał m.in. J. Locke, uznany za ojca nowoczesnej filozofii empirycznej. Zresztą, najważniejsza oświeceniowa koncepcja mówiąca o oddzieleniu duszy od umysłu, przyczyniła się do ukształtowania nowoczesnego pojęcia osoby. W książce poruszony został również temat władzy i wielość form jej sprawowania, a także architektury – był to bowiem czas wzmożonej aktywności na tym polu, zaś monarchowie wznosili wiele prestiżowych budowli. Autorka ukazała również Oświecenie jako wiek, w którym rozwijała się nauka i medycyna. I choć na początku epoki nauka była traktowana pogardliwie (sam Linneusz doświadczył tego podczas publicznego odczytu), powątpiewano w jej wartość intelektualną, to koniec epoki przyniósł rozszerzenie horyzontów myślowych. Powstało wówczas wiele naukowych instytucji, zaś akademicy testowali nowe wynalazki, technologie czy oceniali nowe teorie naukowe. 

Wiek Oświecenia to wreszcie olbrzymia spuścizna, pozostawiona kolejnym pokoleniom. Do tego okresu w historii odwoływano się wielokrotnie, nawet współcześnie. Zresztą teraźniejszość łączy z Oświeceniem szczególna jasność umysłu i ciekawość, którą warto w sobie pielęgnować. Jedną z form rozwoju tej ciekawości świata, jest właśnie lektura książki „Panorama Oświecenia”, wzbogaconej setkami zdjęć, potwierdzających tylko wyjątkowość tego okresu.