 |
| Madonna z Krużlowej Źródło: Wikipedia |
W średniowieczu upowszechnił się w Europie ustrój feudalny, który przyniósł podział społeczeństw na odrębne stany, różniące się pomiędzy sobą pozycją społeczną oraz uprawnieniami, a także przekształcenie się monarchii wczesnofeudalnych w stanowe. W tych warunkach rozwinęła się kultura średniowieczna. Pomimo rozwarstwienia stanowego oraz odrębności w obyczajach, trybie życia oraz zainteresowaniach poszczególnych stanów, a co za tym idzie – stanowego charakteru ówczesnej kultury, zasadnicze jej elementy były wspólne dla wszystkich społeczności tego kręgu kulturowego. Uniwersalizm kultury średniowiecza, stanowiący jej cechę, przejawiał się głównie w pojmowaniu świata, w sposobie myślenia, w ideałach, nauce oraz w literaturze i sztuce.
Światu chrześcijańskiemu starano się zapewnić jednolity charakter poprzez zharmonizowanie wszystkich jego elementów. Społeczeństwo pojmowano jako organizm złożony ze stanów pełniących określone funkcje społeczne – szczytowe miejsca w hierarchii zajmowały dwa stany: rycerstwo oraz duchowieństwo; mieszczanie i chłopi tworzyli niższe stany. Symbolami epoki stały się dlatego krzyż i miecz.
Hierarchicznemu porządkowi społecznemu odpowiadał ustalony porządek moralny, oparty na teocentryzmie, czyli przyporządkowaniu spraw ludzkich Bogu, jako jedynej wartości. Nauka, literatura, sztuka, pełne były pierwiastków religijnych i spełniały służebną rolę wobec religii i Kościoła.
W naukach królowała scholastyka, czyli „filozofia szkolna”, uznająca Biblię oraz dzieła najdawniejszych pisarzy chrześcijańskich , tj. Ojców Kościoła oraz pisma Arystotelesa (greckiego filozofa), za ostateczny autorytet. Jej zadaniem było określenie i udowadnianie prawd wiary na drodze rozumowania zgodnego z zasadami logiki Arystotelesa. Dlatego też filozofię uważano za „służebnicę teologii”. Temu modelowi kultury patronował Kościół, bowiem duchowieństwo stanowiło wówczas zdecydowaną większość wśród ludzi wykształconych.
Kościół miał ogromne znaczenie i zabiegał o umocnienie swojej wyższości nad instytucjami świeckimi. W tej rywalizacji o władzę i wpływy dochodziło do nieustannych zatargów pomiędzy cesarstwem a papiestwem, pomiędzy koroną a tiarą. Był to jeden z głównych konfliktów epoki.
Również w sztuce rozpowszechniły się jednakowe systemy znaków, a tym samym jednolite style. W okresie średniowiecza panowały kolejno style: preromański, romański i gotyk, zaś dwa ostatnie są charakterystyczne dla tej epoki.
Okres średniowiecza w Polsce przypada na czasy rozkwitu i schyłku średniowiecza europejskiego, obejmuje bowiem wieki od II połowy X do końca XV w. Rozpoczyna je pojawienie się państwa polskiego na europejskiej scenie dziejowej i wejście Polski w krąg cywilizacji zachodnioeuropejskiej za czasów Mieszka I.
Mimo odbudowy organizacji państwowej i kościelnej w XI w. przez Kazimierza Odnowiciela, w XII stuleciu, na mocy testamentu Bolesława Krzywoustego nastąpiło rozbicie dzielnicowe. Dopiero XIV stulecie przyniosło trwałe zjednoczenie Polski, tym razem jako monarchii nierównoprawnych stanów, zaś koronacja Władysława Łokietka w 1320 r. stała się zwieńczeniem tego wydarzenia.
Proces przemian na ziemiach polskich nie przebiegał spokojnie – towarzyszyły mu walki na tle religijnym, a następnie konflikty międzyplemienne i społeczne; te ostatnie były rezultatem wzrostu obciążenia stanów niższych świadczeniami na rzecz duchowieństwa oraz szlachty. Początkowo, krzewicielami nowej religii i kultury w Polsce byli przybysze z dalekich stron, duchowni świeccy i zakonni, bowiem Kościół pełnił rolę łącznika Polski z Zachodem.
Z czasem, dzięki Akademii Krakowskiej, założonej w 1364 r. przez Kazimierza Wielkiego, a odnowionej przez Władysława Jagiełłę w 1400 r., dorównaliśmy na polu naukowym krajom przodującym kulturalnie. Akademia ta w XV i na początku XVI stulecia stała się znanym i cenionym ośrodkiem naukowym na tereny środkowej i wschodniej Europy.
W dziedzinie architektury i sztuki sięgnęliśmy po wzorce zachodnie. Zarówno w stylu romańskim, jak i gotyckim stworzyliśmy wiele obiektów zasługujących na uwagę. W rzeźbie i malarstwie przyjął się na przełomie XIV i XV w. tzw. „styl piękny” – znamionowały go łagodne, faliste krzywizny i idealizacja przedstawionych postaci ludzkich (szczególnie kobiecych). Jednym z przykładów rzeźby gotyckiej wykonanej w tym stylu jest Madonna z Krużlowej w powiecie nowosądeckim.
Z chwilą utworzenia przez Kazimierza Odnowiciela ośrodka władzy w Krakowie, wzrosła rola tego miasta w życiu politycznym i kulturalnym Polski. Po zjednoczeniu pozostało ono stolicą państwa i głównym ogniskiem kultury – tę funkcję Kraków pełnił do końca XVI stulecia.
Już wkrótce… Literacki dorobek średniowiecza
Podsumowanie
Cecha średniowiecza: uniwersalizm
Symbol epoki: krzyż i miecz
Idea: teocentryzm
Główny konflikt: spór pomiędzy cesarstwem a papiestwem
Style: preromański, romański i gotyk
Średniowiecze w Polsce: od II połowy X do końca XV w.
Stolica: Kraków
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz